Gepubliceerd op 2 oktober 2021 om 15:59
Een aantal jaar geleden bezocht ik het Dolhuys in Haarlem. Op dat moment liep daar de expositie over het criminele brein. De vraag waar het om draaide was: wordt iemand als crimineel geboren of wordt het gedrag bepaald door de omgeving. Er is op het moment zoveel mis in de wereld dat ik de laatste tijd regelmatig aan die expositie moet denken.
Halverwege de 19e eeuw was men nog van mening dat het uiterlijk van iemand je iets vertelde over zijn karakter. Mooie mensen hadden een ‘beter’ karakter dan lelijke mensen. Je zou zeggen van die onzin moeten we inmiddels geleerd hebben, maar anno 2021 hebben knappe mensen, blijkt uit onderzoek, nog steeds een streepje voor in de maatschappij. Zij krijgen net iets makkelijker betere banen en vinden eenvoudiger ‘vrienden’.
Cesare Lombroso, een psychiater die leefde en werkte eind 19e eeuw, baseerde zijn theorie op dit geloof en op onderzoeken die hij deed onder duizenden gevangen. Volgens deze psychiater was crimineel gedrag iets dat bij de meeste mensen vanzelf zou verdwijnen door de evolutie. Bij criminelen was dit echter niet gebeurd, zij vertoonden juist geen vooruitgang maar eigenschappen die bij anderen door de evolutie al lang waren verdwenen. Deze eigenschappen zou je, volgens Lombroso, kunnen herkennen aan het uiterlijk: brede kaken, diepliggende ogen, doorlopende wenkbrauwen, een asymmetrisch gezicht, een haviksneus en vlezige lippen. Ook eigenschappen als buitensporige luiheid en tatoeages vielen op. Gelukkig weten we inmiddels beter, anders zouden we tegenwoordig wel erg veel mensen als crimineel bestempelen. Dikke lippen zijn hip, evenals tatoeages.
Ondanks zijn stigmatisering was Lombroso wel van mening dat er een meer humane behandeling moest komen voor criminelen. Volgens zijn theorie was misdadig gedrag aangeboren, de crimineel droeg dus geen schuld.
Pas later in de 20e eeuw kwam de sociale theorie, waarbij criminaliteit gezien werd als een maatschappelijk verschijnsel. Sociaal milieu, aangeleerd gedrag en sociale ongelijkheid werden als oorzaken gezien.
Inmiddels weten we dat de oorzaken van crimineel gedrag complex zijn.
Volgens Erik Scherder, hoogleraar klinische neuropsychologie, zijn er vier verschillende functies in het brein die een risico kunnen vormen voor het plegen van een misdrijf: empathie (of eigenlijk een gebrek hieraan), remming, angst en woede. Ook is hij van mening dat waar hersenen zich niet ontwikkelen zoals ze zouden moeten doen, crimineel en ongewenst gedrag veel waarschijnlijker wordt.
Ik vind het een angstige gedachte en de ontwikkelingen in de wereld zorgen dat die vier functies onder druk komen te staan waardoor de kans op crimineel gedrag groter wordt. Ik zie namelijk veel angst, boosheid en soms maar weinig empathie. Daarnaast is de opvoeding van kinderen moeilijker in de huidige tijd en gaat te vaak mis. Mensen moeten allebei fulltime werken anders is huisje boompje beestje überhaupt vrijwel onmogelijk te verwezenlijken. Tijd is schaars. En om hersenen goed te laten ontwikkelen is die tijd van essentieel belang. Veel kinderen leven in twee werelden. Door allerlei redenen. Cultuurverschillen, geloof en het missen van de geborgenheid van een gezin waardoor zij hun heil elders zoeken. Een zorgelijke ontwikkeling die in tegenstelling tot wat Lambroso beweerde, een voedingsbodem kan zijn voor het criminele brein.
Scherder geeft aan dat TBS veel vaker zou moeten worden ingezet in combinatie met behandeling van de hersenen, zodat er een kans bestaat dat deze weer normaal gaan functioneren en de kans op recidive afneemt. Dat laatste vind ik griezelig klinken. Ik krijg beelden van elektroden op hoofden, maar ik ben geen wetenschapper, hij wel.
Terug gaan naar de tijd van Cesare Lombroso is uiteraard niet wat we willen. Wel lijkt meer aandacht voor de geestelijke gezondheidszorg, zodat mensen die hulp nodig hebben niet op straat lopen, maar ter bescherming van henzelf en hun omgeving kunnen verblijven in een instelling, geen slecht idee.
Als we dan toch bezig zijn, voor onschuldige ouderen, zonder crimineel brein, zouden wat mij betreft de bejaardenhuizen weer terug mogen komen. En doe dan ook gelijk het ziekenfonds maar. Of word ik nu oud;-)
